Dido & Aeneas
Een nieuwe Plafondschildering voor de achterzaal van Keizersgracht 269
Voormalig Brits Consulaat en en een van de mooist en best geconserveerde 18e-eeuwse interieur monumenten van ons land
Voormalig Brits Consulaat en en een van de mooist en best geconserveerde 18e-eeuwse interieur monumenten van ons land
Please scroll down fo English summary
‘Een cadeau aan het huis. .’
Op Keizersgracht 269 in Amsterdam lijkt op het eerste gezicht de tijd te hebben stilgestaan.
Tweeëntwintig romantische landschapsschilderingen in de twee voorzalen en de theekamer zijn op zich al een indrukwekkende overblijfsel uit de vroege 19e eeuw, maar achterin het pand bevindt zich een zaal met uitzicht op de tuin, waar zelfs al meer dan 270 jaar niets lijkt te zijn veranderd.
Hier, in de klassisistische wandbetimmeringen, zijn in 1736, negen monumentale schilderingen aangebracht.
Het zijn met name deze vier kamers die maken dat Keizersgracht 269 algemeen wordt gezien als een van de best geconserveerde interieurmonumenten van Nederland. Boven ons hoofd in de achterzaal, bleek de enorme lijst aan het plafond echter nadrukkelijk leeg.
Direct na de aankoop van het pand in 2005, werd Peter Korver door de nieuwe eigenaar benaderd, om aan deze lacune een nieuwe invulling te geven. Als ‘een cadeau aan het huis’ zoals hij zei, en een bekroning van een periode van uitvoerige restauratie.
Tuinzaal van Keizersgracht 269
nadat Peter Korver het plafond had laten verwijderen.
nadat Peter Korver het plafond had laten verwijderen.
Het was niet zo zeer een adellijk maar een bij uitstek burgerlijk Nederland dat destijds dit soort huizen en interieurs liet bouwen. Extreem rijk geworden in de late 16e en 17e eeuw, de wereldmacht verliezend maar in financiëel opzicht winnend, vermaakt en verveelt zich de rijke Nederlandse bankier. Hij gaat op zoek naar een meer elegante maar tevens ook meer abstracte vorm van grandeur.
Herengracht 479 wordt in 1677 gebouwd voor Johan Corver, burgemeester van Amsterdam. Als Nicolaes Witsen (1641 – 1717 ) dan eveneens Burgemeester ,het huis in de jaren 90 betrekt, laat hij delen van het interieur beschilderen. Er wordt onder meer, een groot aantal “Vogels uyt alle Windstreecken” aangebracht tussen de balken van de plafonds. Het zijn tropische en inheemse vogels, vliegend afgebeeld tegen een blauwe lucht met boomtoppen.
Onder deze plafonds was destijds Witsens beroemde verzameling Rariteiten uitgestald. Een collectie mineralen, natuurhistorische, etnografische, en kunstobjecten, bijeengebracht uit alle, toen door de Staten van Holland bevaren gebieden.
Zo’n 60 jaar later echter, wordt onder deze plafondbeschildering een monumentaal Rococo stucplafond opgehangen, met daarin een schilderstuk van Georg van der Myn (1761), ruim vijf meter in doorsnede, voorstellende; Apollo in zijn vliegende zonnewagen, voortgetrokken door een span wild steigerende Leeuwen lijkende paarden in een woest bewolkte hemel . – we weten dit, omdat dit doek enige jaren geleden voor restauratie uit het plafond is genomen, waarna Witsens vogels voor het eerst na bijna 250 jaar even daglicht zagen.
17e-eeuwse plafondschildering met vogels op Herengracht 479, zichtbaar geworden nadat het plafondstuk van Georg van der Myn uit 1761 tijdelijk voor restauratie was verwijderd
Historici spreken hier vaak van de aristocratisering van de Hollandse bovenklasse. Ik heb in dit verband jaren geleden in Düsseldorf echter ook eens een mooi Duits begrip gehoord; “Bildungsbürger”. Hoewel dit woord weliswaar de kritische bijklank heeft die hoort bij een term als Nouveau Riche , wijst het met de woorden bürger en bildung ( onderwijs - ontwikkeling ) ook op een minder afkeurende manier richting het proces waarbij de werkelijkheid en het wereldbeeld van een maatschappelijke klasse, gevormd en bijeen vergaard uit eigen ervaringen, wordt vervangen door een meer aangenomen cultuur, een cultuur die, naar men hoopt, meer passend is bij de nieuw verworven status.
Anthonie Elligers
De schilderingen in de kamer aan de Keizersgracht zijn van Anthonie Elligers. Het is een rondgang door het verhaal van Aeneas, zoon van Venus, held uit het gevallen Troje, en de Mythische stichter van het latere Rome - dit werd zichtbaar toen we na enig research uitvonden dat het ontbrekende doek in 1905 was verkocht, in 1907 was aangebracht in een van de voorkamerplafonds van Herengracht 475, waar het bekendstond als; het samenzijn van “Dido en Aeneas”
De schilderingen in de kamer aan de Keizersgracht zijn van Anthonie Elligers. Het is een rondgang door het verhaal van Aeneas, zoon van Venus, held uit het gevallen Troje, en de Mythische stichter van het latere Rome - dit werd zichtbaar toen we na enig research uitvonden dat het ontbrekende doek in 1905 was verkocht, in 1907 was aangebracht in een van de voorkamerplafonds van Herengracht 475, waar het bekendstond als; het samenzijn van “Dido en Aeneas”
Hiermee stond al snel vast dat dit beeld zou dienen als belangrijk uitgangspunt voor een nieuw te maken plafondschildering.
Korver met opdrachtgever Fruytier in de tuinzaal
van Keizersgracht 269
In het in 1967 door Dr. P. Adriaanse over Herengracht 475 gepubliceerde boek, “het huis aan de Bocht” , wordt het plafondstuk, hier in de z.g. Moucheronkamer, als volgt beschreven;
___________________________________________________
". .De plafondschildering is van de hand van Anthonie Elligers (1701 – 1781), telg van een schildersgeslacht uit Zweden. Het stuk is gedateerd 1736, maar is eerst in 1907 in het gestucte ovaal aangebracht. Wat vroeger de zoldering gesierd heeft is niet bekend.
". .De plafondschildering is van de hand van Anthonie Elligers (1701 – 1781), telg van een schildersgeslacht uit Zweden. Het stuk is gedateerd 1736, maar is eerst in 1907 in het gestucte ovaal aangebracht. Wat vroeger de zoldering gesierd heeft is niet bekend.
Elliger
putte zijn stof uit de Aeneïs, het grote epische gedicht van Vergilius.
Aeneas, uit het brandende Troje ontsnapt, is met zijn schepen op weg
naar Italië om daar in opdracht van zijn moeder Venus een nieuw Troje te
stichten. Juno, die het oordeel van Paris,waarbij Venus als de
schoonste boven haar werd verkozen , nooit had kunnen verkroppen, wilde
haar woede koelen door Aeolus, de beheerser der winden, te bewegen, de
vloot van Venus’ zoon door een storm te vernietigen. Aeneas landt
echter, door tijdig ingrijpen van Neptunus, op de Afrikaanse kust en
wordt daar gastvrij onthaald door Dido, stichtster en koningin van
Carthago. Aeneas bevalt haar en zij wordt al spoedig verteerd door een
vurige zinnelijke liefde voor de Trojaanse held.
Het
tafereel van Elliger brengt, naar het lijkt, een dramatisch hoogtepunt
uit Aeneas’ leven in beeld. Terwijl vaag in het midden op de achtergrond
de figuur van Apollo met zijn lier zitbaar is – als hulde aan
Vergilius’ poëtisch meesterschap – ziet men op het grote doek Aeneas
minnekozen met de luchtig geklede Dido, die aan een lint een enigszins
kwaadaardig kijkende zwaan vasthoudt. De zwaan met een grote schelp zou
een beeld kunnen zijn van de aan de zee ontstegen Venus – vaak met deze
vogel uitgebeeld – wier opdracht aan Aeneas het aflegde tegen de liefde
van Dido; deze heeft de zwaan immers aan banden gelegd.
Dido
en Aeneas zijn in de wolken, maar zullen zich niet lang ongestoord aan
hun liefdesspel kunnen wijden. Mercurius snelt op Jupiters bevel reeds
toe om Aeneas op zijn plicht te wijzen. Sterker nog wordt de noodzaak
van een keuze tussen liefde en plicht aangegeven door de figuur van
Diana, die links het doek domineert. Als godin van de maan en de
kuisheid – antipool der sensuele liefde – lijkt zij Mercurius’
vermaning te onderstrepen. En zoals de Jakobsstaf, het symbool van de
zeevaarder, rechts op het doek de aanvang van Aeneas’ missie aangeeft,
zo roept diezelfde staf in de hand van Diana, de held toe; kies weer zee
en voltooi uw opdracht. Zet koers naar een vruchtbaar land – het
schilderstuk vertoond boven de Diana-figuur een korf met vruchten,
terwijl iets hoger ook Ceres, de godin van de landbouw zichtbaar is – en
talm niet langer, Chronos, god van de tijd, - naast Ceres geschilderd –
herinnere u daaraan !. . "
___________________________________________________
Werden deze schilderingen in 1736 dus aangebracht als een verbeelding van een weliswaar zeer dramatisch – maar desalniettemin clear targeted “Zaken vóór het meisje”
Wij, nu, zien we eerst en vooral, een gevluchte koningin, een weduwe, een overlevende uit Phoenicië, net begonnen aan de vestiging en opbouw van de stad Carthago, hopende op een nieuw leven daar. We zien een veteraan uit het gevallen Troje, eveneens weduwnaar, gevlucht en nu op doorreis, in de hoop een nieuw stad te kunnen stichten in het Land der Latijnen. Hun ene “Night in Tunesia” – of Carthago – is tevens ook al het afscheid, de volgende dag reeds vertrekt Aeneas met zijn vloot en pleegt Dido zelfmoord.
Eigenlijk is het niet meer dan passend te noemen, dat het schilderij dat dit moment verbeeldt, zelf ook is verplaats en zich sinds 1907 twee grachten verderop bevindt .
De schilder, Anthonie Elligers, was zelf ook geen Hollander, maar hoorde tot een familie van Zweedse landverhuizers en de krullende Louis XV plafondlijst is in het verleden vervangen voor een beduidend grotere lijst in Empire stijl. Dit alles maakt deze kamer tot een verbeelding van “displacement” en permanente verandering. En dus, als we toch in de Klassieken blijven, eerder Ovidius – die in zijn “Metamorphosen” immers ook de nodige verzen aan Aeneas wijdt - dan Vergilius.
"Vogels uyt alle Windstreecken"
Het oorspronkelijke beeld is nu op een bijna sleetse manier op een nieuw doek aangebracht. Het nieuwe werk houdt het midden tussen een met verf opgehoogde, getekende voorstudie van het origineel en een naar dit voorbeeld vervaardigd, oud wandtapijt waarop de oorspronkelijke – kleinere – lijstvorm nog duidelijk als een kleurverschil zichtbaar is. Het meest in het oog springen echter de ruim twintig vogels die aan het beeld zijn toegevoegd. Ze vliegen over het schilderij als op 18e eeuwse Rococo stoffen, geborduurd met vogels, vlinders en florale motieven, of op de rijk gedecoreerde, handbeschilderde behangsels uit diezelfde periode.
Het kunnen echter ook Nicolaes Witsens “Vogels uyt alle Windstreecken” zijn, weer opnieuw naar voren gebracht, in het volle daglicht.
Tuinzaal van Keizersgracht 269 met nieuwe plafondschildering
Peter Korver 2008
Peter Korver 2008
Dwaalgasten
Belted Kingfishers, een IJsvogel uit Noord Amerika. Ceryle alcyon, in het Latijn van Linnaeus – Alcyone in dat van Ovidius. Aλκυόνη zou Aeneas zelf daarop zijn beurt nog aan toegevoegd kunnen hebben.
Bijeneters, Merops Nubica uit Noord en Midden Afrika, een Hop, Upupa Epops uit het Middelandse Zeegebied en een Boerenzwaluw, Hirundo rustica, die in Lente en Herfst pendelt tussen hier, de Sahel en de Zuidelijke Sahara.
Er zijn echter ook meer generalistische wereldburgers aanwezig, Spreeuwen, Sturnus Vulgaris en een Zilvermeeuw, Larus argentatus en zelfs een Blauwe Reiger, Ardea cinerea. Deze laatste had echter, gelet op zijn bewegingen, liever een wat meer decoratieve Japanse Kraanvogel willen zijn in deze elegante 18e eeuwse omgeving.
Vogels in de nieuwe plafondschildering
voor de Tuinzaal van Keizersgracht 269
Peter Korver 2008
Al die verschillende vogels, net als de hoofdfiguren voor heel even samen op één plek; . . . Dwaalgasten, zou de ornithologische term in dit verband zijn. “Flyttfåglar” of “Irrgäste” zou de Zweed Anthonie Elligers wellicht zelf hebben gezegd.
Sommige vogels vliegen af en aan met draadjes in hun snavel, barokke krulletjes, die afkomstig lijken uit de lijnen van de tekening of getrokken uit het weefsel van het doek. Alsof het hele beeld uiteindelijk weer zal vervallen en zal opgaan in het nestmateriaal in ontelbare toekomstige lentes.
De eerste weken van juli werd het enorme nieuwe doek in zijn Lijst geplaatst. Voor het eerst na meer dan 120 jaar werden Dido en Aeneas opnieuw verenigd. Voorlopig, voor één avond in Carthago, in een bijzondere kamer aan de Amsterdamse Keizersgracht.
Door het raam hebben we zicht op een Beukenboom die, gezien zijn omvang zou kunnen stammen uit de 18e eeuw. Op een van zijn enorme takken hebben Houtduiven de afgelopen dagen een nest gebouwd,
Peter Korver Amsterdam
+31(0)655712412
Web. : http://www.peterkorver.nl/Peter%20Korver%20contacts%201.html
Home : http://peterkorveramsterdam.blogspot.com/
MIGRATORY BIRDS IN A "ROCOCO" ROOM
English summary 1
This new ceiling in the former British consulate at Keizersgracht 269, has reïntroduced the original image as a sketch, a faint reminiscence of the original that had been missing here for almost 120 years.
Birds were added to the image, pulling lines, threads and twines from the drawing or the canvas to emphazise the temporary character of Dido and Aeneas' love and goodbye scene, the two main characters of this painted room but also referring to the illusion of permanence in an extremely well preserved 18th century interior monument like this.
MIGRATORY BIRDS IN A ROCOCO ROOM
English summary 2
A new painted ceiling by Peter Korver in the former British Consulate of Amsterdam
In this 18th century room, part of one of the finest and best preserved interior monuments of the Netherlands, it was if time had literally passed by, leaving the authentic splendour mostly untouched.
The original ceiling featured a scene of Dido and Aeneas but had been removed at some unknown time in the past. Upon acquiring the residence, its present owner vowed to replace the ceiling, in ode to this room and as a crowning achievement of a period of extensive restorations. A new canvas has now been made, based on the original painting of Dido and Aeneas, which, as consequent research pointed out, had been residing in a canal-house a mere three blocks away since 1907. It was as if the painting itself reflected the painful displacement of its two main characters. Like on richly embroidered Rococo-fabrics, some twenty birds were added to the image. A sense of temporality is apparent in their flutter as they seemingly build nests from the twine in the canvas and the lines in the drawing. The elegant, yet dramatic Love and Goodbye scene is thus placed in its natural habitat of ceaseless change. And so an 18th century image of clear targets and business before pleasure moves in subtle transformation into a painting about change. It is Ovids’ Metamorphoses quietly overtaking Virgils Founder of Rome.
MIGRATORY BIRDS IN A "ROCOCO" ROOM
English summary 1
This new ceiling in the former British consulate at Keizersgracht 269, has reïntroduced the original image as a sketch, a faint reminiscence of the original that had been missing here for almost 120 years.
Birds were added to the image, pulling lines, threads and twines from the drawing or the canvas to emphazise the temporary character of Dido and Aeneas' love and goodbye scene, the two main characters of this painted room but also referring to the illusion of permanence in an extremely well preserved 18th century interior monument like this.
Visitors during the 2013 Heritage days ( Open Monumenten Weekend )
waiting to see the interior of Keizersgracht 269. My painted animals being part of such an exquisite historic monument makes me feel privileged....Very privileged.
Peter korver | Amsterdam
MIGRATORY BIRDS IN A ROCOCO ROOM
English summary 2
A new painted ceiling by Peter Korver in the former British Consulate of Amsterdam
In this 18th century room, part of one of the finest and best preserved interior monuments of the Netherlands, it was if time had literally passed by, leaving the authentic splendour mostly untouched.
The original ceiling featured a scene of Dido and Aeneas but had been removed at some unknown time in the past. Upon acquiring the residence, its present owner vowed to replace the ceiling, in ode to this room and as a crowning achievement of a period of extensive restorations. A new canvas has now been made, based on the original painting of Dido and Aeneas, which, as consequent research pointed out, had been residing in a canal-house a mere three blocks away since 1907. It was as if the painting itself reflected the painful displacement of its two main characters. Like on richly embroidered Rococo-fabrics, some twenty birds were added to the image. A sense of temporality is apparent in their flutter as they seemingly build nests from the twine in the canvas and the lines in the drawing. The elegant, yet dramatic Love and Goodbye scene is thus placed in its natural habitat of ceaseless change. And so an 18th century image of clear targets and business before pleasure moves in subtle transformation into a painting about change. It is Ovids’ Metamorphoses quietly overtaking Virgils Founder of Rome.
